Προ της χρεοκοπίας: τι πρέπει να γίνει

/ του Στέφανου Μάνου Μάρτιος 23 2010

Αναδημοσίευση από την «Εστία»

Παρακολουθώντας τα δελτία ειδήσεων της τηλεόρασης συνειδητοποιώ ότι οι δημοσιογράφοι προβάλλουν την άποψη ότι ο πρωθυπουργός χρησιμοποιεί το ενδεχόμενο προσφυγής στο «διεθνές νομισματικό ταμείο» (ΔΝΤ) ως διαπραγματευτικό χαρτί. Την ίδια στιγμή όμως ισχυρίζονται, τρομοκρατώντας τους τηλεθεατές τους, ότι η προσφυγή στο ΔΝΤ θα ήταν καταστροφή. Μα αν πράγματι είναι καταστροφή η προσφυγή, τι είδους διαπραγματευτικό χαρτί μπορεί να είναι; Πώς το φαντάζονται όσοι λένε αυτά τα πράγματα; Ότι ο πρωθυπουργός λέει στους ευρω-εταίρους μας ότι «αν δεν μας προσφέρετε τη βοήθεια που σας ζητάμε θα πάμε στο ΔΝΤ για να καταστραφούμε»;

'Ακουσα άλλο δημοσιογράφο να λέει στην τηλεόραση ότι αν η Ελλάδα προσφύγει στο ΔΝΤ δεν θα είναι καταστροφή μόνο για την ίδια, αλλά και για το ευρώ!

Ομολογώ ότι δεν καταλαβαίνω αυτές τις σκέψεις.

Ξανά από την αρχή: το κόστος δανεισμού έχει αυξηθεί για την Ελλάδα, επειδή οι δανειστές μας έχουν αρχίσει να φοβούνται ότι δε θα μπορέσουμε να εξυπηρετήσουμε το μεγάλο χρέος που συσσώρευσε η ανεύθυνη πολιτική τάξη.

Έχουν δίκιο να ανησυχούν: δανειζόμαστε για να εξοφλήσουμε παλαιά δάνεια και για να καλύψουμε τα καινούργια ελλείμματα που καθημερινώς δημιουργούνται (με ρυθμό 60 εκατομμύρια ευρώ ημερησίως) στον προϋπολογισμό.

Ο ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας είναι αρνητικός και δεν υπάρχουν σημάδια ότι κάτι πρόκειται σύντομα να αλλάξει. Διότι ποιος και με ποια λογική θα επενδύσει σήμερα στην Ελλάδα; Τι θα τον προσελκύσει; Και αν κάπου κρύβεται κάποια ευκαιρία ποιος θα χρηματοδοτήσει τον θαρραλέο επενδυτή;

Σε ένα χρόνο από σήμερα το δημόσιο χρέος θα έχει αυξηθεί κατά 20 -ή και περισσότερα- δις ευρώ.

Μεγάλες ομάδες του πληθυσμού νομίζουν ότι η κατάσταση δεν τους αφορά και αντιδρούν σε οποιαδήποτε προσπάθεια εξυγίανσης.

Τα μέτρα που έχουν ήδη ανακοινωθεί, μολονότι επώδυνα, έχουν όλα αναστρέψιμο χαρακτήρα και πάντως δεν αλλάζουν τον τρόπο λειτουργίας της ελληνικής οικονομίας. Κανένα από τα μέτρα που ανακοινώθηκαν δεν θα συμβάλλουν στην περαιτέρω μείωση των δημοσιονομικών ανοιγμάτων τα επόμενα χρόνια. Διότι μπορούν να μειωθούν και άλλο οι μισθοί στο δημόσιο; Μπορεί να αυξηθεί και άλλο η φορολογία της βενζίνας;

Απέναντι σε αυτή την κατάσταση, η κυβέρνηση πήρε μέτρα που ελπίζεται ότι θα περιορίσουν το έλλειμμα του προϋπολογισμού 2010 κατά 10 δις ευρώ περίπου (θα μείνει έλλειμμα 22.5 δις). Παράλληλα με τα μέτρα, ο πρωθυπουργός αναλίσκει μεγάλο μέρος του χρόνου του διεκδικώντας μια δήλωση, μια χειρονομία της ευρωζώνης που θα πείσει τους δανειστές μας να μειώσουν τα επιτόκια που απαιτούν προκειμένου να μας δανείσουν.

Με την πραγματικότητα που περιέγραψα, δυσκολεύομαι να φανταστώ ότι οποιαδήποτε δήλωση ή χειρονομία (πλην μιας ρητής εγγύησης ή ευρωπαϊκού δανείου) θα αποδειχθεί αποτελεσματική για τον περιορισμό των επιτοκίων.

Υπάρχει και το στοιχείο του χρόνου: τον Απρίλιο και το Μάιο πρέπει να αποπληρωθούν αυξημένες υποχρεώσεις από το παρελθόν. Δεν θα ήταν φρόνιμο να τρέχουμε να βρούμε λεφτά τη τελευταία στιγμή. Έτσι όπως είναι τα πράγματα σήμερα, θα αναγκαστούμε να δανειστούμε ξανά με υψηλό κόστος.

Αυτή λοιπόν είναι η δυσάρεστη πραγματικότητα. Απέναντι σε αυτή, τι μπορούμε να κάνουμε;

• Θα μπορούσαμε να μη κάνουμε τίποτε περισσότερο από ό,τι ήδη κάνουμε. Θα λέγαμε ότι ο ελληνικός λαός δεν αντέχει και άλλα μέτρα και θα περιμέναμε μοιρολατρικά την επερχόμενη οδυνηρή χρεοκοπία. Αυτή είναι η βασική επιλογή της πλειοψηφίας του πολιτικού κόσμου.
• Θα μπορούσαμε να αναθέσουμε σε μια ομάδα υψηλού επιπέδου να αρχίσει αμέσως συζητήσεις με το ΔΝΤ για τη διαμόρφωση ενός προγράμματος εξυγίανσης της οικονομίας. Η διαμόρφωση του προγράμματος, ακόμη και αν τελικώς δεν προσφύγουμε σε δανεισμό από το ΔΝΤ, θα είναι μια χρήσιμη άσκηση για όσα πρέπει να κάνουμε και ασφαλώς θα καθησυχάσει κάπως τους δανειστές μας. Το θετικό με το ΔΝΤ σε σύγκριση με την ευρωζώνη είναι ότι διαθέτει πολύ περισσότερη πείρα και κυρίως ότι μπορεί να παίρνει γρήγορες αποφάσεις. Το ΔΝΤ φαντάζει δυσάρεστο σε όσους εξακολουθούν να νομίζουν ότι η σημερινή κρίση είναι ένα απλό συνάχι που σε λίγο θα περάσει. Δυστυχώς δεν είναι συνάχι, είναι μια βαθιά ασθένεια που από απερίγραπτη επιπολαιότητα και στρουθοκαμηλισμό του πολιτικού συστήματος αφέθηκε να εξελιχθεί σε κακοήθεια. Η αντιμετώπιση της θα είναι επώδυνη και δεν ωφελεί να τα βάζουμε με εκείνους, όπως το ΔΝΤ, που μπορούν και γνωρίζουν πώς να μας βοηθήσουν.
• Θα μπορούσαμε να επιταχύνουμε μόνοι μας τον περιορισμό των ελλειμμάτων του προϋπολογισμού με μια κατά μέτωπο επίθεση στη σπατάλη και την περιττή δαπάνη και παράλληλα με τη λήψη διαρθρωτικών μέτρων που θα ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Τώρα αμέσως όμως, όχι το φθινόπωρο και... βλέπουμε. Αν καταφέρναμε να μειώσουμε τις δαπάνες με την ίδια ταχύτητα που τις αυξήσαμε τα τελευταία δύο χρόνια θα καταφέρναμε να περιορίσουμε το έλλειμμα στο 3% ήδη από το 2011.

Για να περιορίσουμε τις δαπάνες, πρέπει δυστυχώς να διανοηθούμε τα αδιανόητα. Η απειλή της χρεοκοπίας όμως κάνει το αδιανόητο, νοητό.

• Ο «οργανισμός σιδηροδρόμων Ελλάδας» (ΟΣΕ) δημιουργεί ελλείμματα που ξεπερνούν το 1 δις ευρώ το χρόνο προσφέροντας υπηρεσίες που ελάχιστοι ζητούν. Μπορούμε να πουλήσουμε τμήματα του ΟΣΕ με την ελπίδα ότι οι αγοραστές θα τα εξυγιάνουν ή ακόμη και να τον κλείσουμε. Και οι δύο επιλογές είναι καλύτερες από την χρεοκοπία.
• Το «εθνικό τυπογραφείο» μπορεί να πουληθεί ή να κλείσει. Το έργο που παράγει μπορεί να αναληφθεί από ένα ή δύο από τα μεγάλα τυπογραφεία. Εκτιμώ ότι θα περιοριστεί η συνολική επιβάρυνση του προϋπολογισμού στο μισό.
• Η εθνική δαπάνη για φάρμακα μπορεί να περιοριστεί κατά 2 δις ευρώ περίπου, με την αλλαγή και εκλογίκευση του τρόπου διαμόρφωσης των λιανικών τιμών. Το υπουργείο οικονομίας δοκιμάζει την υπομονή μας ασχολούμενο με μια ασήμαντη λεπτομέρεια, που αφορά τη διαμόρφωση της χονδρικής τιμής -και αγνοεί τις λιανικές τιμές που τελικώς επιβαρύνουν το σύστημα υγείας.
• Οι «μεσογειακοί αγώνες» του 2013 πρέπει να γίνουν στην Αθήνα και να αξιοποιηθούν οι πανάκριβες ολυμπιακές εγκαταστάσεις, αντί να σπαταλούνται δισεκατομμύρια για τη δημιουργία νέων εγκαταστάσεων στη Θεσσαλία.
• Το ηλεκτρικό ρεύμα στην Κρήτη πρέπει να πουλιέται σε τιμή που ανταποκρίνεται στο κόστος παραγωγής του, αντί να επιδοτείται αγρίως προκειμένου να κοστίζει όσο στην υπόλοιπη Ελλάδα. Η σωστή τιμολόγηση θα καθιστούσε την εισαγωγή των «ανανεώσιμων πηγών ενέργειας» (ΑΠΕ) στην Κρήτη ελκυστική, επειδή το ρεύμα από τις ΑΠΕ θα ήταν φθηνότερο από εκείνο των σημερινών πετρελαϊκών ηλεκτροπαραγωγικών μονάδων.
• Να καταργηθούν όλες οι ετήσιες παρελάσεις και να αντικατασταθούν με μια παρέλαση ανά δεκαετία.
• Να απελευθερωθούν οι μετατάξεις στο δημόσιο, ώστε τα κενά να καλύπτονται από την αστείρευτη δεξαμενή του πλεονάζοντος προσωπικού. Έχουμε 80,000 ή και περισσότερους υπεράριθμους σχολικούς δασκάλους και κλείνουμε τα μουσεία (πολύτιμο στοιχείο της τουριστικής μας περιουσίας) επειδή δεν έχουν προσωπικό!

Ο χώρος δεν μου επιτρέπει να επεκταθώ σε άλλα παραδείγματα περιορισμού των δαπανών. Ο κατάλογος δεν έχει τέλος. Το μόνο που θέλω να δείξω είναι ότι δεν είναι δύσκολο να εντοπιστούν περικοπές δαπανών ύψους 10 δις ευρώ (4% του ΑΕΠ) από τη στιγμή που θα διανοηθούμε τα αδιανόητα. Όλες οι περικοπές θίγουν κατά τρόπο «βάρβαρο» κατεστημένα συμφέροντα και ομάδες πληθυσμού. Για τους θιγόμενους θα πρέπει να αναζητηθεί ένας τρόπος μετριασμού της ζημιάς που θα υποστούν.

Το πολιτικό σύστημα συζητεί εδώ και χρόνια για διαρθρωτικές αλλαγές και ριζικές τομές, αλλά δεν αποφασίζει.

Τώρα όμως η απειλή της επικείμενη χρεοκοπίας μας αναγκάζει να ξεκινήσουμε ό,τι συνεχώς αναβάλλουμε.

Οι αλλαγές που πρέπει να γίνουν πρέπει να συμβάλλουν στην απλοποίηση, στην απελευθέρωση, στον ανταγωνισμό, στη μείωση του κόστους. Όπως και για τις δαπάνες, ο χώρος δεν μου επιτρέπει να επεκταθώ σε πολλά παραδείγματα:

• Είναι επιτακτικό να απελευθερωθούν οι μεταφορές. Να μπορεί όποιος θέλει να εκτελεί μεταφορικό έργο, αρκεί να τηρεί θεσμοθετημένους κανόνες ασφάλειας. Εκτιμάται ότι από την απελευθέρωση των μεταφορών, το ΑΕΠ θα αυξηθεί κατά 1.5%. Το κόστος των εγχωρίων μεταφορών θα περιοριστεί και θα μειωθεί η ψαλίδα των τιμών μεταξύ παραγωγού και καταναλωτή.
• Γενική απελευθέρωση του ωραρίου. Λειτουργία των καταστημάτων (όσων θέλουν και με πλήρη εφαρμογή της εργατικής νομοθεσίας) και την Κυριακή. Ο ανταγωνισμός που θα προκύψει θα ρίξει τις τιμές.
• Κατάργηση των μέτρων που εμποδίζουν την είσοδο νέων «παικτών» σε ορισμένα επαγγέλματα για να προστατευτούν όσοι ήδη τα ασκούν. Να μπορούν τα σουπερμάρκετ να έχουν βενζινάδικα ή εσωτερικά αρτοποιεία. Να επιτρέπεται η δημιουργία αλυσίδων φαρμακείων.
• Χρειαζόμαστε ένα τελείως νέο νομοθετικό πλαίσιο για την εργασία και τον συνδικαλισμό. Τα δικαιώματα που δόθηκαν στον συνδικαλισμό εξέθρεψαν έναν ανεξέλεγκτο δυνάστη της καθημερινής μας ζωής. Η ταχύτερη και αποτελεσματικότερη προσέγγιση θα ήταν να αντιγράψουμε τη σχετική νομοθεσία μιας χώρας που λειτουργεί σωστά, π.χ. της Ολλανδίας ή της Φινλανδίας.
• Το ασφαλιστικό έχει τόσο πολύ μπερδευτεί ώστε νομίζω ότι η μόνη πρακτικά διαθέσιμη λύση είναι να ξεχάσει κανείς ό,τι υπάρχει και να υιοθετηθεί ένα τελείως νέο, απλό και λειτουργικό σύστημα. Η «δράση» υιοθέτησε στο πρόσφατο συνέδριο της μια παλαιότερη πρότασή μου να καταργηθούν όλα τα ταμεία σύνταξης και μαζί να καταργηθούν και όλες οι εισφορές εργαζόμενου και εργοδότη. Σε όλους, άνδρες και γυναίκες, να χορηγείται σύνταξη 700 ή 750 ευρώ μηνιαίως μόλις συμπληρώσουν το 65ο έτος της ηλικίας που θα πληρώνεται από τη γενική φορολογία. Τα 700 ευρώ είναι ποσό μεγαλύτερο από τη μέση σύνταξη που χορηγούν το ΙΚΑ, ο ΟΑΕΕ και ο ΟΓΑ. Όσοι θέλουν καλύτερη σύνταξη θα πρέπει να την εξασφαλίζουν με ιδιωτικά ή εταιρικά ασφαλιστικά σχήματα, αλλά χωρίς ευθύνη του προϋπολογισμού. Μια τέτοια προσέγγιση που θα καταργήσει τις εισφορές θα αποτελέσει μια τεράστιας σημασίας ένεση στην ανταγωνιστικότητα της οικονομίας.
• Πρέπει να αυξηθεί κατακόρυφα το κόστος προσφυγής στη δικαιοσύνη (ατελώς θα προσφεύγουν οι φτωχοί) με στόχο να επιταχυνθεί η απονομή της και να βελτιωθεί η ποιότητα των δικαστικών αποφάσεων. Η απερίγραπτη βραδύτητα απονομής της δικαιοσύνης συνιστά κύριο λόγο αποτροπής ξένων επενδύσεων.
• Η συνταγματικώς κατοχυρωμένη δωρεάν ανώτατη παιδεία πρέπει να περιοριστεί στα κανονικά χρόνια σπουδών προσαυξημένα κατά δύο. Όποιος θέλει να παρατείνει τις σπουδές του θα πρέπει να καταβάλλει πλήρη δίδακτρα. Οι φοιτητές πρέπει να αποκλειστούν τελείως από τις εκλογές διδακτικού και διοικητικού προσωπικού.

Όλες οι μεγάλες διαρθρωτικές αλλαγές θα θίξουν αναπόφευκτα στρατιές «βολεμένων προνομιούχων» και «κατεστημένων νοοτροπιών». Το ερώτημα είναι αν μπορεί να γίνει αλλιώς. Δεν το πιστεύω. Ό,τι δεν έγινε σταδιακά τα τελευταία 20 χρόνια από ψοφοδεείς πολιτικούς δεν μπορεί πια να γίνει σιγά-σιγά. Πρέπει να γίνει γρήγορα. Εφέτος. Ειδάλλως θα επακολουθήσουν η χρεοκοπία και τα πολύ χειρότερα.

---

Ο Στέφανος Μάνος είναι πρώην υπουργός, πρόεδρος της «δράσης»

Δείτε την καρτέλα του Στέφανου Μάνου